Zelf maken bovenleiding (deel 7, al doende leert men)

 

Ondertussen ben ik alweer twee en een halve maand bezig met de bovenleidingdraden. Het solderen gaat steeds sneller. Maar tegelijkertijd is er weer tijd nodig voor verbeteringen. Al doende leert men. Een verslag van de afgelopen twee weken.

Op het station is het prettiger werken dan op het hoge achterliggende tracé. Ik kan gewoon staande solderen. Op de losweg en op het "asfalt" rond het stationsgebouw is voldoende ruimte voor pols en armondersteuning. Lekker bezig dus, ik zal dit werk nog gaan missen als het klaar is! Op deze foto's van afgelopen weekeinde zijn alle stationssporen van rijdraden voorzien en ontbreken alleen nog op spoor 1-3 draagkabels en hangdraden. Vandaag is spoor 3 van een draagkabel met hangdraden voorzien. Ook was er aandacht voor enkele details zoals de imitatie afspaninrichtingen van het Zwitserse merk Swiss Model Rail.

De soldeerbout blijft bij al het soldeerwerk op zijn hoge standaard staan. Dat bevalt goed. Onder de rijdraden worden blokken aangebracht om op te solderen. Daarvoor staan de twee blokken voor pols en armondersteuning.

Een eerste belangrijke wijziging was het vervangen van de lange haken uit 0,5 mm staal. Zie ook de foto in het voorgaande bericht van dezelfde mast waar de oude haak nog aanwezig is. (Ook op twee onderstaande foto's is deze grote haak aan een draagkabel nog te zien) Het 0,5 mm staal was te grof in vergelijking met de rest. De draagkabel uit 0,20 mm brons kan echter niet rechtstreeks aan de mast worden gebogen vanwege breuk gevaar. Intussen bleek dat de 0,25 mm gitaarsnaar ook goed als haak functioneert. Zwartgroen geschilderd valt het niet meer op:

De isolator in de draagkabel camoufleert de overgang tussen bronsdraad en gitaarsnaar.

De snaar aan het brons solderen gebeurt ter plekke op hout:

De haken aan de onderdelen van Swiss Model Rail kunnen geen hoge trekkracht hebben. Bij het afspannen van een rijdraad klonk er een "pang". De rijdraad schoot los, het haakje was uitgebogen. (zie de pijl)

"Pang"..... en weg was de kabel.....

(bovenste draagkabel heeft hier nog een lelijk grote haak)

Ik bracht in de afspanimitaties een stukje gitaarsnaar aan vanaf de rijdraad tot in het eerste wieltje. De gele pijltjes op de foto geven het begin en einde aan van die versterking:

(alle foto's zijn aanklikbaar voor een uitvergroting)

Ook heb ik de kabel-imitatie tussen de wieltjes zwartgroen geschilderd. Het ziet er nu uit zoals als in de werkelijkheid. De gedetailleerde gewicht-imitatie is onlangs door Swiss Model rail nieuw uitgebracht.

Dan kreeg ik vragen over de kabels in de tunnels. Bij recht spoor niet zo'n probleem, maar bij een tunnelingang in een scherpe boog, met ook nog eens oplopend spoor (3,5%), werd het een hele uitdaging. Na wat moeizaam geworstel bij de eerste tunnel pas ik nu overal het volgende toe:

De "aannemer" heeft bij werk "in de nacht" de lampen op de tunnelingang gezet.

1. De rijdraad wordt recht door de opening gespannen tegen de horizontale ondersteuning. Die ondersteuning was al bij de bouw van de tunnelportalen voorzien. Deze rijdraad verlaat na de ondersteuning het spoor. Er moest zelfs boven in de tunnelwand ruimte gemaakt worden.

2. Vanaf de ondersteuning wordt een tweede rijdraad gespannen in de juiste richting. De pantograaf volgt deze tweede rijdraad in het begin van de tunnel.

3. In de tunnel neemt tunnelbovenleiding het over. (volgende foto)

4. Voor de draagkabel wordt een gaatje geboord in het tunnelportaal. De draagkabel komt uit het tunnelplafond te voorschijn en wordt vastgezet met nauwelijks afspanning.

Foto tunnelplafond, gemaakt in een spiegeltje en elektronisch weer "terug" gespiegeld.

Alle drie de kabels worden met veren afgespannen, de rijdraden vrij strak, de draagkabel losjes. Ik gebruik tunnelbovenleiding van het systeem Mader (CH). Dit is nu niet meer verkrijgbaar. De mastjes met artikel nummer 26 krijgen een Piko H0 railstaaf. Bij de tunnelingang op onderstaande foto was slechts een klein stukje tunnelbovenleiding nodig, alleen om de pantograaf op te vangen.

Wat doet de rijdraad onder afspanning? Altijd kort door de bocht! Het vergt nogal wat tijd om uit te zoeken hoe de afspanning moet zijn. Stalen staafjes gaan buigen, sommigen buigen naar beneden, sommige buigen omhoog. Spoor tussen twee lage tunnelingangen moet een strakker afgespannen draagkabel krijgen, anders zakt alles! Bij stijgend spoor gebeurt het tegenovergestelde. Ik zal nog wel een tijdje blijven corrigeren tot dat het juiste evenwicht gevonden is.

En soms moet de slijpschijf er echt in, de rijdraad kwam te ver naar buiten:

Alles kon tijdens deze operatie blijven zitten. Het houten blok met de spelden houden de rijdraden op de plek als de "zijwaartse" wordt doorgeslepen. Na inkorten en opnieuw ombuigen van het staafje kon deze weer worden ingehaakt. Zo langzamerhand wordt je er steeds handiger in!

Je blijft er wel mee bezig, maar als het resultaat daarna weer mooier is geeft het veel voldoening. 

Wordt vervolgd,

Jan

Zelf maken bovenleiding (deel 6, het eerste traject in gebruik)

 

In de week voor Kerst kwam op het station de bovenleiding boven de sporen 4 en 5 klaar voor gebruik. Daarvoor is uitgebreid getest met loc 622. Spoor 4 wordt gebruikt voor de pendeltreinen van en naar Davos. Daarvoor zijn nu ook de pantografen van de ABe 4/4 501 en de Ge 4/4 I 601 aangepast. 

Proefrijden op spoor 4 en 5.

Na het proefrijden kon de dienstregeling hervat worden met beide pendels. De zwak afgestelde pantograaf drukt op het langste bovenleidingveld (60 cm, zie onderstaande foto) de rijdraad slechts 1 mm omhoog.

De "Davoser Pendel" rijdt nu met de pantograaf tegen de draad.

Direct na het aanbrengen is de bovenleiding weer geschilderd met Humbrol nr. 40. Staand voor de modelbaan ziet het er als volgt uit: 

Ik kreeg nogal wat minder positieve reacties op het schilderen van de bovenleiding. Daarom maar eens een opname gemaakt van het beeld dat ontstaat bij reflectie van licht:

Drie bovenleidingvelden, 1x geschilderd (achter, boven de loc) en 2x ongeschilderd.

(Niet bewerkte foto!)

Het daglicht uit het kamerraam reflecteert op de ongeschilderde bovenleiding waardoor deze veel te sterk opvalt. Ook de led-spots geven plaatselijk een dergelijke reflectie. Dit beeld vind ik niet realistisch overkomen. Daarom schilder ik de bovenleiding.

Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de andere sporen van het station begonnen. Met het station ben ik nog wel een week of acht zoet. 

Alle "zijwaartsen" (0,5 mm staal aan 0,25 mm gitaarsnaar) zijn aangebracht. 

Volgende stap: De rijdraden.

Het werken aan deze dunne bovenleiding gaat niet zonder problemen. Wekelijks leer ik weer van fouten. Ik probeer alles wat fout gaat direct weer te herstellen. Dat kost ook veel tijd.

En voor elke beweging boven de baan is het eerst uitgebreid kijken en nadenken waar een draad hangt. 

Haast of spanning resulteert in schade. Ik moet dan ook regelmatig stoppen en wat anders gaan doen, even een kopje koffie op de bank beneden doet wonderen (en dat vindt Liesbeth ook wel zo gezellig).

Een later op 3 jan 2021 ingevoegd plaatje:

Alle rijdraden op het station zijn aangebracht.

Volgende stappen: hangdraden en draagkabels.

Het zien van pantografen die zacht langs de bijna onzichtbaar dunne draden glijden maakt het vele werk wel de moeite waard!

Tot later,

Jan

Zelf maken bovenleiding (deel 5, gitaarsnaar en beugel-veertje)

De eerste kabels op het station zijn opgehangen, 

De dwarsoverspanning is gemaakt uit 0,25 mm gitaarsnaar, metaal met nikkel omhulling.

(een hoge E!)

Het is eigenlijk "gekkenwerk", het solderen van de talloze uiterst dunne draadjes. Maar het is een aardig tijdverdrijf in deze Coronawinter. En eenmaal af geeft het werk veel voldoening. Als het tenminste heel blijft..... We zullen het zien.

De rijdraad naar de locloods is afgespannen met een 9 mm beugel-veertje.

De draagkabel hangt hier zonder spanning!

Na de eerste sectie op het bovenste spoortracé is nu een aanvang gemaakt met de werkzaamheden op het station. Vooraf is goed gekeken wat er verder nog moet gebeuren omdat het emplacement moeilijker bereikbaar wordt. Zo zijn wat wissels aangepast en is er hier en daar wat aan de afwerking gedaan. Ik ga nog geen wisselstellers plaatsen omdat deze gegarandeerd sneuvelen tijdens het bovenleiding werk. Zo is ook het postkarretje op het perron weer losgehaald. 

De hulpblokken voor rijdraad-, pols- en armondersteuning op het station. Nu is er nog ruimte genoeg!

Het schilderen van de bovenleiding, zo dun mogelijk, een beetje bronsglans is niet erg.

Wit papier op de ondergrond anders ben ik de draad kwijt.... waar doe ik het voor?

Anders dan op de vrije baan kan niet elke rijdraad met een normale veer worden afgespannen, althans niet zonder deze met een stevige constructie onder de baan te brengen. Op internet zag ik het gebruik van mini veertjes uit de orthodontie. Deze 9 mm coil springs zijn zo klein dat ze goed passen voor montage aan de masten. Deze veertjes zijn van hoge kwaliteit en behouden hun veerkracht. Die veerkracht viel echter wel wat tegen. Ze trekken de rijdraad voldoende strak maar voorkomen niet dat deze omhoog werkt bij een spanning in de doorhangende draagkabel. Op de vrije baan laat ik de draagkabel zichzelf en de hangdraden strak trekken. Dat kan alleen als de rijdraad sterk afgespannen is met een strakke veer. Die zijn daar in de tunnels bevestigd. Ik kan dus bij gebruik van de orthodontie veertjes geen spanning in de draagkabel zetten. Of ik moet de draagkabel recht spannen. Maar een draagkabel die niet is doorgebogen is niet volgens voorbeeld. Een dilemma dus.

Een beugel-veertje aan de zeer dunne afspanimitatie van Swiss Model Rail.
Ik zal in de eerste tijd deze constructie controleren op verbuigingen!

De kabels zijn ingehaakt in kleine oogjes aan de locloods. Daardoor blijft de locloods afneembaar.
Ook in de locloods hangt een rijdraad.

De sporen 2-4 krijgen rijdraden die doorlopen in de tunnels. Die kunnen dus wel strak worden afgespannen. Dan blijven de sporen 1 en 5 over en enkele rijdraden over wisselverbindingen. Het normale treinverkeer komt over de sporen 2-4. Boven de minder gebruikte sporen komen de met de mini veertjes afgespannen rijdraden. Hier wordt alleen handmatig gereden. Mijn rangeertraktor Te 2/2 71 heeft inmiddels al een uiterst geringe pantograafdruk gekregen. 

Proefrijden met de Te 2/2 71

Het is een hele puzzel om alles aan te brengen zoals in het werkelijke Filisur in 1990. Op beschikbare voorbeeldfoto's is tegen de lichte lucht moeilijk te zien hoe het zit. Daarnaast wijkt mijn emplacement door de kleine ruimte wat af. Toch probeer ik, zo ver als het kan, het voorbeeld te volgen.

Aan deze technische "kerstboom" komen in totaal 5x2 kabels, maar zonder lampjes!

Voorlopig kan ik verder met puzzelen en solderen!

Met groet, Jan

Zelf maken bovenleiding (deel 4, de kleur groen)

Na nog een aantal dagen onderzoeken en aanpassen is het vandaag zover, voor het bovenste baanvak is de bovenleiding naar wens opgeleverd!

De 622 mocht vandaag onder het eerste zelf gemaakte bovenleidingdraad rijden.

Na het bijwerken van enkele fouten en het afknippen van draadeindjes was de bovenleiding naar wens. Maar het brons glansde wel heel erg in het licht van de led-spots. Het deed mij zeer aan de ogen. Dus toch schilderen? En in welke kleur dan? Velen maken de bovenleiding grijs. Heel neutraal, maar naar mijn smaak niet naar voorbeeld. Maar welke kleur heeft het voorbeeld? Het voorbeeld wordt ook glanzend opgehangen. Maar het koper slaat al gauw lichtgroen uit. En door verdere verwering en vervuiling door het slijpsel van de stroomafnemers wordt het lichtgroen donkergroen. Ik heb in de vorige zomer in Filisur goed naar de echte draden gekeken, ook van boven. Uit alle hoeken oogt de draad donker. Alleen weerkaatsing van zonlicht geeft soms glans. In echt tegenzonlicht kunnen de draden op lichte strepen gaan lijken maar in de meeste gevallen zie je zwart tot donkergroen.

Ik probeerde op mijn proefstuk de kleuren Revell 68 (donkergroen RAF) en 40 (zwartgroen). Het zwartgroen kwam mij (te) hard over, maar het donkergroen zag je onder fel licht als het groen van een legervoertuig. Ik heb er nog net niet van wakker gelegen, maar het was wel enkele dagen twijfelen. Uiteindelijk de knoop doorgehakt, het werd Revell 40, zwartgroen.

Het schilderen bleek een kunst apart. Weinig verf aan de penseel gaf te weinig dekking, te veel gaf kleine druppeltjes die je direct weer moet verwijderen, ze worden snel hard. Ik koos om met weinig verf aan de penseel te werken en op de volgende dag de blanke stukjes bij te werken. Ik ben er nu tevreden over.

De pantograaf glijdt ook nu nog geruisloos onder de draad door. Project geslaagd en op naar het station!

Zo valt de bovenleidingdraad absoluut niet op.

Nadeel van deze bovenleiding: Risico bij werkzaamheden, je ziet het soms niet! 

Ik heb het vooraf gemaakte proefstuk "misbruikt" om de stekte van de soldeerverbindingen te testen;

De aansluiting van de rijdraad tegen de mastuithouder kreeg ik niet zonder schade aan de mast los.

De hangers op de rijdraad waren wel los te trekken, maar alleen met kracht.

Ik krijg steeds meer vertrouwen in de soldeerverbindingen, mits goed aangebracht.

Voor de afwisseling (in de werkhouding) heb ik ook wat andere zaken aangepakt. Zo heeft het pad van het station richting dorp bij mij wel een heel bijzonder verloop gekregen:

De leuning wordt nog een stukje doorgezet.

Er komen ook nog bomen en struiken.

De bij Weichen-Walter mee bestelde "Werbetafeln" zijn in elkaar gezet en net zoals in het voorbeeld (Filisur in 1990) op een groot frame geplaatst. Bijzonder was de loopplank onder de borden die nogal provisorisch met steigerbuizen ondersteund werd. Leuk frummelwerk om dat precies zo na te maken:

"Werbetafeln" van Weichen-Walter met opschriften uit de jaren negentig. Boven de reclameborden komen nog bomen die de op mijn baan aanwezige rotspartij boven de borden gaan camoufleren.

Wordt vervolgd,

Jan

Zelf maken bovenleiding (deel 3, nog niet alles naar wens)

 

Gisteren is proef gereden op het eerste baanvak met complete bovenleiding, maar nog niet alles is naar wens. Het solderen op afstand bleek vele malen moeilijker dan aan de werktafel. Toch zijn enkele plaatjes al de moeite waard. Er ontbreekt mij ook nog wat gereedschap. Zoals een goede kleine kniptang om draadeinden af te knippen zonder de rest los te wrikken. Dat is nu in bestelling.

De foto's laten zien wat je met het oog niet goed ziet. Enkele hangdraden moeten overnieuw. Je blijft zo bezig! Maar dat werk is te overzien en kan ook nog op een later tijdstip. De trein reed er heel mooi onderdoor. Alleen van de 622 is de pantograaf al aangepast. De 622 zal deze winter de testloc blijven...

De werkhouding was ook debet aan het nog niet optimale resultaat. Ik verheug me al op de makkelijker te bereiken baanvakken!

Ondanks de spierpijn blijf ik het leuk vinden! En al doende leert men.....

Wordt vervolgd,

Jan

Zelf maken bovenleiding (deel 2, de eerste rijdraad)

 De eerste proefrit onder de eerste afgespannen rijdraad!

Na het proefstukje uit het vorige bericht is een begin gemaakt met de bovenleiding op de modelbaan. Ik werk van boven naar beneden. Allereerst het bovenste tracé, lastig te bereiken en met een scherpe boog nabij een tunnelingang. Ik heb er een werktafel voor gemaakt die ik boven het station kan plaatsen. daarmee is het werken op het ver terug gelegen baanvak een stuk eenvoudiger geworden.

Onder de bovenleidingmastjes staan blokjes met de juiste hoogte. Op de vrije baan houd ik 65 mm aan, in de tunnelingang is dat slechts 50 mm. De overgangen moeten geleidelijk verlopen.

De rijdraad moet zodanig onder spanning vastgezet worden dat deze strak staat. Uiteindelijk zorgt een veer voor een beetje flexibiliteit zodat een stootje tegen de draad geen schade oplevert.

Op rechte en nagenoeg rechte tracés is het bevestigen geen groot probleem. De rijdraad wordt eenvoudig tegen de mastuithouder gesoldeerd. In verband met de lichte boog in het tracé houdt de punaise op onderstaande foto de rijdraad in horizontale richting op zijn plek. Ook het blokje is daarvoor met tape aan de mast vast gezet.

In scherpe bogen is het een stuk lastiger. Eenvoudig onder de uithouder solderen betekent hier een hoog risico op losschieten door de hoge zijwaartse kracht. De rijdraad moet net zoals bij de kant en klare Sommerfeldt rijdraden om de uithouder gebogen worden. Dat betekent stukjes rijdraad van mast tot mast. Ook het uiteinde van de uithouder is gebogen. Zo wordt een verbinding verkregen die een grote kracht kan weerstaan. Ik ga nu, na enkele malen uitproberen, als volgt te werk. (ik werk aan de bovenleiding van links naar rechts)

Ik zet de losse draad ergens vast en buig het einde om de uithouder met een lichte spanning zodat dit goed blijft zitten. Ik fixeer deze verbinding met soldeertin. 

Daarna haal ik de spanning weer van de losse rijdraad af en span het stukje rijdraad van de vorige mast  ook om de uithouder. Dit alles moet zodanig gespannen worden dat de uithouder bij een definitieve afgespannen rijdraad goed in lijn staat met de bovenleidingmast. Na vastsolderen wordt het "knoopje" bewerkt en worden de losse eindjes weggeslepen.

De gehele rijdraad wordt aan één zijde vast gezet en aan de andere zijde verend bevestigd. In een tunnel kan dit goed met een normale veer. Tunnelbovenleiding neemt hier de taak over en laat de stroomafnemer geleidelijk omhoog komen. Op onderstaande foto is dit goed te zien.

Nu de eerste rijdraad gespannen is en de testrit goed is verlopen ga ik mij eerst ontspannen en over een tijdje beginnen met het aanbrengen van de hangdraden en de draagkabel. Als het allemaal goed blijft gaan is het dankbaar werk!

Wordt vervolgd,

Jan

Zelf maken bovenleiding (deel1, het uitproberen)

 

Op mijn modelbaan naar het voorbeeld van de Rhätische Bahn in Zwitserland ontbreekt nog bovenleiding. Masten en portalen waren al wel geplaatst, maar er zijn nog geen rijdraden aangebracht. Ik had gerekend met de Profi rijdraad van de firma Sommerfeldt. Deze is gemaakt uit 0,50 mm rijdraad, opgehangen aan 0,35 mm draagkabel. Dat is al behoorlijk dun, maar nog veel te dik in vergelijking met het grote voorbeeld.

Ik zag op internet dat anderen zelf mooie en nog dunnere bovenleiding hadden gemaakt. Dat wilde ik ook wel eens proberen. In dit bericht een verslag van een eerste proef. Na overleg met Michiel uit Brabant die uitzonderlijk mooie bovenleiding bouwt (zie Beneluxspoorforum) is het een en ander besteld.

Bronzefederdraht 0,3 mm (rijdraad) en 0,2 mm (draagkabel en hangdraad), een goede soldeerbout, soldeertin en een justeertang (plat en rechthoekig) om draadjes te buigen.
Op een plankje is een stukje rails gelijmd en is een bovenleidingmast geplaatst.  

Allereerst is de rijdraad (na afspanning) tegen de uithouder aan de mast gesoldeerd. Op deze wijze zal op de modelbaan op rechte en nagenoeg rechte trace's de rijdraad worden bevestigd. Hiervoor zijn blokjes op de juiste hoogte gezaagd. De 69 mm is voor het stationsemplacement. Op de vrije baan wordt 65 mm toegepast.
In scherpe bogen en bij zijwaartse afspanning zal het uithoudereinde en de rijdraad worden omgebogen om de zijwaartse kracht te kunnen opvangen.

Daarna volgden de hangdraden. Hiervoor had ik een juk gemaakt die ik onder de rijdraad kon plaatsen zodat de rijdraad vastgeplakt kan worden. De hangdraden waren al op de juiste maat gebogen. Het voetje van de hangdraad is 2 mm lang. Ik soldeer met een platte (beitelvormige) stift in de soldeerbout om voldoende warmteoverdracht te krijgen. Anders vloeit het tin niet goed.

Als laatste werd de draagkabel ingehangen en slechts licht aangetrokken. Daarna zijn de hangdraden om de draagkabel gebogen en vast gesoldeerd.

Het proefstukje geeft op de modelbaan het volgende beeld:

Als het licht niet reflecteert zie je de draden nauwelijks en dat is nou juist de bedoeling. Ik vond de proef geslaagd en ga verder met de voorbereiding.

Wordt vervolgd!

Jan